ömrümüz boyunca bir hayli kere karar verme sürecinden geçeriz. Bu yüzden kimi vakit süratli, kimi vakit de günlerce hatta aylarca düşünmek zorunda kalırız. Pekala bu süreçte beynin işleyişi nasıldır? İşte Prof. Dr. Uludüz’ün yanıtı…
Uyandığımız andan başımızı yastığa koyduğumuz ana kadar her gün sayısız kararlar veririz. Bu süreç kimi birtakım epey kolay, kimi birtakım da zorlayıcı olabilir. Bilhassa de kıymetli kararlar almak bize önemli bir zihinsel yük getirir.
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz’e beynin karar verme düzeneğinin işleyişini, kimi vakit bir çırpıda karar verirken kimi vakit de niye saatlerce ya da günlerce düşündüğümüzü ve sağlıklı karar vermenin yollarını sordum…
KARAR EVRESİNDE NELER YAŞANIR?
Günlük rutin yaptığımız işlerde kararları daha fazla ‘bazal ganglia’ dediğimiz derin beyin bölgesi verir. Yani otomatik olarak süratli kararları vermek için beynimizin CEO’su frontal bölge kendini epeyce fazla yormuyor, doğal bir daha de her şeyi denetim eder. Beynin ağır çalışma süreci ise rutin olmayan kararları verirken başlıyor. Bu evrede karar verme süreci, birfazlaca ögesi içeren karmaşık bir surece dönüşür. Bilimsel araştırmalara bakılırsa kişi bu durumda da yani karar vermede bir zorlukla karşılaştığında evvelki tecrübeleri bulmak için hipokampüs hafıza merkezini kullanır. Karar verirken devreye giren bir öbür öge da insan davranışıdır. Kişinin karşılaştığı yaşamsal şartlar, o anki ruh hali de karar vermede tesirlidir.
KİMİ BEŞERLER niye KARAR VERMEKTE ZORLANIR?
Birtakım beşerler tabiatı gereği başkalarından daha kararsızdır, sıradan kararlar verirken bile epeyce fazla zorlanır. Kararsız bireyler çalışmalara nazaran daha mükemmelliyetçi, daha olumsuz hislere ve ruhsal gerilime eğilimli şahıslardan oluşur. Kararsızlık hem de bilinmeyen durumları tehdit edici olarak yorumlama ve en berbat durum muhakemesinde bulunma eğilimiyle bağlantılıdır. kimi vakit de bireylerin sorunu, karar vermekte zorlanmaları değil, berbat kararlar verme eğiliminde olmalarıdır. İnsanların berbat kararlar vermesinin ana sebebi, uygun bir karar verme sürecini direktörün güç olabilmesi ve bu niçinle çoklukla sıhhatsiz bir müddetç kullanımından kaynaklanır.
YÜRÜRKEN DAHA KOLAY KARAR VERDİĞİMİZ YANLIŞSIZ MU?
Yürüyüşe başladığımızda kalbimiz daha süratli kan pompalar, yalnızca kaslara değil, beyin de dahil olmak üzere tüm organlara daha fazla kan ve oksijen gönderir. Biroldukça çalışma hayli yavaşça bir eforla bile insanların hafıza ve dikkat testlerinde daha yeterli performans sergilediğini göstermiştir. Yürüdüğümüzde, ayaklarımızın temposu, ruh halimize ve içsel konuşmamızın ritmine göre doğal olarak hareket eder; beraberinde, şuurlu olarak daha süratli yürüyerek yahut yavaşlayarak niyetlerimizin suratını etkin olarak değiştirebiliriz.
KALP Mİ BEYNİ İKNA EDER YOKSA BEYİN Mİ KALBİ?
Beyin temel olarak, gerçekleri, algılarımızı ve mantıklı yaklaşımı fikrimizin bir kaynağı olarak fonksiyon görür. Kalp, hislerimizden ve tutkularımızdan sorumludur. Beynimize, aktivitesini engelleyen yahut kolaylaştıran sinyaller gönderir. Birçok vakit, rastgele bir kuvvetlik çekmeden kararlar alırız; peynirli bir pizza mı yoksa taze bir salata mı yiyeceğimizi seçmek ya da “evet!” demek üzere. Fakat günlük kararlarımızın sonuçlarını, hayatımıza büsbütün ziyan verene kadar fark etmiyoruz. tıpkı vakitte, ikilemlerin kaçınılmaz olduğu vakit içinder vardır. Örneğin iki iş teklifiyle karşı karşıyasınız (biri mantıklı, başkası sizi keyifli ediyor. İtibarlı bir şirket, size şu anki maaşınızın iki katı maaş ve sizi hayata hazırlayacak bir avantaj paketi ile konum sunarken, hayalinizdeki şirket size tutkularınızı gerçekleştirebileceğiniz bir konum sunuyor. Saat işliyor ve bir karar verilmesi gerekiyor. Pekala, hangisini seçiyorsunuz? Mantıklı seçim mi yoksa duygusal seçim mi? Bir seçim yapmalısınız) beyninizle mi yoksa kalbinizle mi karar vereceksiniz? Hepimiz bu çeşit senaryolarda karşılığın kolay olduğunu düşünsek de, bilişsel ve duygusal düşünme içindeki bağ, karar verme sürecini gri bir alanın ortasında bırakıyor. Araştırmalar, kararların hem biliş tıpkı vakitte hissin bir kombinasyonu yoluyla alındığını göstermiştir. Üstteki senaryoya gelince, beyninizi dinlemek daha somut bir muvaffakiyete yol açabilir, lakin kalbinizi dinlememek pişmanlık riskini artırır. Yapılan çalışmalar ise şunu gösteriyor; beşerler genel kararlar için kalplerini, meslekle ilgili olanlar için beyinlerini dinliyor. Bir mesken satın almak, emekli olmak ve yeni bir işi kabul etmek, insanların beyinlerini kullanmayı seçtiği birinci üç karardır. Bin kişi üzerinde yapılan anket çalışmasında insanların yalnızca yüzde 7’si mesken alıp almamaya karar verirken kalbini dinlerken, yüzde 93’ü beynini kullandı. Benzeri biçimde, insanların yüzde 86’sı emekli olmaya karar verirken ve yeni bir işi kabul edip etmeme konusunda beyinlerini kullandılar. şüphesiz birtakım kararlar insanları ikiye böldü. Aile kurmaya karar verirken, yüzde 58’i beynini kullandığını ve yüzde 42’si kalbini takip ettiğini belirtti.
SAĞLIKLI KARAR VERMEK İÇİN NELER YAPABİLİRİZ?
Bilhassa güç bir karar verirken ivedi etmeyin, eski tecrübelerinize bakın, maddi-manevi kaidelerinizi gözden geçirin, vereceğiniz sonucun kararınu hayal etmeye çalışın. Ayrıyeten karar vereceğiniz durumun planlamasını yapın ve hayatınızda sürdürülebilir bulunmasına bakın. bir daha de kararsız kalıyorsanız sonucunızı biraz vakte yayın ya da en yakınınızdan takviye alın.
Uyandığımız andan başımızı yastığa koyduğumuz ana kadar her gün sayısız kararlar veririz. Bu süreç kimi birtakım epey kolay, kimi birtakım da zorlayıcı olabilir. Bilhassa de kıymetli kararlar almak bize önemli bir zihinsel yük getirir.
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz’e beynin karar verme düzeneğinin işleyişini, kimi vakit bir çırpıda karar verirken kimi vakit de niye saatlerce ya da günlerce düşündüğümüzü ve sağlıklı karar vermenin yollarını sordum…
KARAR EVRESİNDE NELER YAŞANIR?
Günlük rutin yaptığımız işlerde kararları daha fazla ‘bazal ganglia’ dediğimiz derin beyin bölgesi verir. Yani otomatik olarak süratli kararları vermek için beynimizin CEO’su frontal bölge kendini epeyce fazla yormuyor, doğal bir daha de her şeyi denetim eder. Beynin ağır çalışma süreci ise rutin olmayan kararları verirken başlıyor. Bu evrede karar verme süreci, birfazlaca ögesi içeren karmaşık bir surece dönüşür. Bilimsel araştırmalara bakılırsa kişi bu durumda da yani karar vermede bir zorlukla karşılaştığında evvelki tecrübeleri bulmak için hipokampüs hafıza merkezini kullanır. Karar verirken devreye giren bir öbür öge da insan davranışıdır. Kişinin karşılaştığı yaşamsal şartlar, o anki ruh hali de karar vermede tesirlidir.
KİMİ BEŞERLER niye KARAR VERMEKTE ZORLANIR?
Birtakım beşerler tabiatı gereği başkalarından daha kararsızdır, sıradan kararlar verirken bile epeyce fazla zorlanır. Kararsız bireyler çalışmalara nazaran daha mükemmelliyetçi, daha olumsuz hislere ve ruhsal gerilime eğilimli şahıslardan oluşur. Kararsızlık hem de bilinmeyen durumları tehdit edici olarak yorumlama ve en berbat durum muhakemesinde bulunma eğilimiyle bağlantılıdır. kimi vakit de bireylerin sorunu, karar vermekte zorlanmaları değil, berbat kararlar verme eğiliminde olmalarıdır. İnsanların berbat kararlar vermesinin ana sebebi, uygun bir karar verme sürecini direktörün güç olabilmesi ve bu niçinle çoklukla sıhhatsiz bir müddetç kullanımından kaynaklanır.
YÜRÜRKEN DAHA KOLAY KARAR VERDİĞİMİZ YANLIŞSIZ MU?
Yürüyüşe başladığımızda kalbimiz daha süratli kan pompalar, yalnızca kaslara değil, beyin de dahil olmak üzere tüm organlara daha fazla kan ve oksijen gönderir. Biroldukça çalışma hayli yavaşça bir eforla bile insanların hafıza ve dikkat testlerinde daha yeterli performans sergilediğini göstermiştir. Yürüdüğümüzde, ayaklarımızın temposu, ruh halimize ve içsel konuşmamızın ritmine göre doğal olarak hareket eder; beraberinde, şuurlu olarak daha süratli yürüyerek yahut yavaşlayarak niyetlerimizin suratını etkin olarak değiştirebiliriz.
KALP Mİ BEYNİ İKNA EDER YOKSA BEYİN Mİ KALBİ?
Beyin temel olarak, gerçekleri, algılarımızı ve mantıklı yaklaşımı fikrimizin bir kaynağı olarak fonksiyon görür. Kalp, hislerimizden ve tutkularımızdan sorumludur. Beynimize, aktivitesini engelleyen yahut kolaylaştıran sinyaller gönderir. Birçok vakit, rastgele bir kuvvetlik çekmeden kararlar alırız; peynirli bir pizza mı yoksa taze bir salata mı yiyeceğimizi seçmek ya da “evet!” demek üzere. Fakat günlük kararlarımızın sonuçlarını, hayatımıza büsbütün ziyan verene kadar fark etmiyoruz. tıpkı vakitte, ikilemlerin kaçınılmaz olduğu vakit içinder vardır. Örneğin iki iş teklifiyle karşı karşıyasınız (biri mantıklı, başkası sizi keyifli ediyor. İtibarlı bir şirket, size şu anki maaşınızın iki katı maaş ve sizi hayata hazırlayacak bir avantaj paketi ile konum sunarken, hayalinizdeki şirket size tutkularınızı gerçekleştirebileceğiniz bir konum sunuyor. Saat işliyor ve bir karar verilmesi gerekiyor. Pekala, hangisini seçiyorsunuz? Mantıklı seçim mi yoksa duygusal seçim mi? Bir seçim yapmalısınız) beyninizle mi yoksa kalbinizle mi karar vereceksiniz? Hepimiz bu çeşit senaryolarda karşılığın kolay olduğunu düşünsek de, bilişsel ve duygusal düşünme içindeki bağ, karar verme sürecini gri bir alanın ortasında bırakıyor. Araştırmalar, kararların hem biliş tıpkı vakitte hissin bir kombinasyonu yoluyla alındığını göstermiştir. Üstteki senaryoya gelince, beyninizi dinlemek daha somut bir muvaffakiyete yol açabilir, lakin kalbinizi dinlememek pişmanlık riskini artırır. Yapılan çalışmalar ise şunu gösteriyor; beşerler genel kararlar için kalplerini, meslekle ilgili olanlar için beyinlerini dinliyor. Bir mesken satın almak, emekli olmak ve yeni bir işi kabul etmek, insanların beyinlerini kullanmayı seçtiği birinci üç karardır. Bin kişi üzerinde yapılan anket çalışmasında insanların yalnızca yüzde 7’si mesken alıp almamaya karar verirken kalbini dinlerken, yüzde 93’ü beynini kullandı. Benzeri biçimde, insanların yüzde 86’sı emekli olmaya karar verirken ve yeni bir işi kabul edip etmeme konusunda beyinlerini kullandılar. şüphesiz birtakım kararlar insanları ikiye böldü. Aile kurmaya karar verirken, yüzde 58’i beynini kullandığını ve yüzde 42’si kalbini takip ettiğini belirtti.
SAĞLIKLI KARAR VERMEK İÇİN NELER YAPABİLİRİZ?
Bilhassa güç bir karar verirken ivedi etmeyin, eski tecrübelerinize bakın, maddi-manevi kaidelerinizi gözden geçirin, vereceğiniz sonucun kararınu hayal etmeye çalışın. Ayrıyeten karar vereceğiniz durumun planlamasını yapın ve hayatınızda sürdürülebilir bulunmasına bakın. bir daha de kararsız kalıyorsanız sonucunızı biraz vakte yayın ya da en yakınınızdan takviye alın.