Vücudun dik durmasını sağlayan omurga, ortalarından omuriliğin geçtiği ve omur (vertebra) denilen 33 kemikten oluşur. Omurlar bir adet yumuşak disk ve iki adet yüzeysel eklem ile birbirlerine bağlanırlar. güçlü bağ dokusundan oluşmuş olan disk, bir omuru başkasına bağlayan en değerli yapıdır.
Disk ortasında ise omurlardaki baskıyı amortisör misyonuyla karşılayan kıkırdak bir doku vardır. Yanlış ya da zıt hareket yapma ya da yük kaldırma üzere hareketlerle adaleler kasılır ve bu bağlar sıkışır. Ayrıyeten yaşlandıkça diskin merkezi su içeriğini kaybeder, diskin yastıklama bakılırsavini eskisi kadar uygun yapamaz hale getirebilir.
Disk bu niçinlerle hasar gördüğünde dış katmanı da yırtılabilir ve disk ortasındaki kıkırdak doku dış katmandaki bir yırtıktan çıkarak hudutların ve omuriliğin yer aldığı boşluğa taşar. Bu durum da boyun fıtığına yol açar. Bu taşma kol ve omuriliğe giden sonlara baskı yaptığından çeşitli şikayetler oluşturur.
BOYUN FITIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Boyun fıtığı, omurilik ve hudut köklerini etkileyen, en sık hayatın 30- 40’lı yaşlarında hastalıktır. Boyun fıtığının belirtileri fıtığın yerine, hastalığın mühletine ve ciddiyetine bağlı olarak değişkenlik gösterir. En sık karşılaşılan boyun fıtığı belirtileri ise şu biçimdedir;
-Tek taraflı, kola gerçek yayılan bir ağrı,
-Parmak uçlarına kadar yayılır ve uyuşma ile birlikte seyreden ağrı
-Ağrı ile birlikte yayıldığı kolda kuvvet kaybı
-Ele alınan cisimleri düşürmek
-Yürüme kuvvetliğü ve dengesizlik
Boyun fıtığı, akut ve kronik olarak iki periyoda ayrılabilir.
Akut dönemde: nukleus pulpozus’un fıtıklaşması yahut özgür olarak dışarı çıkması durumu kelam konusu iken, kronik devirde kemikte gagalaşmaların oluşumu (osteofit) yahut genel olarak omurga sistemini oluşturan yapıların yaygın dejenerasyonu ile servikal spondilozis ismi verilen bir tablo kelam konusudur.
Akut boyun disk fıtıklaşmalarında; tek taraflı, kürek kemiğine, göğse üst ekstremiteye yayılan ağrılar hissedilebilir. Ağrı, öksürük, ıkınma ve hapşırma ile artabilir.
Ağrı ve uyuşukluğun sıklaşması ve muhakkak müddette yatak istirahati ile geçmemesi durumunda kesinlikle bir beyin ve hudut cerrahına başvurulması gerekir.
BOYUN FITIĞI yol açar?
Boyun fıtığı 20-40 yaşları içinde, çoklukla bedenini fazlaca kullanan şahıslarda ortaya çıkar. Ağır yük kaldırma, karşıt bir hareket yapma, itme hareketinin sık yapılması bağ dokusunun yırtılması yani fıtık riskini artırır. Trafik kazaları ya da yüksekten düşme de başka niçinler içindedır.
Bunların yanı sıra, duruş bozukluğuna yol açan uzun vadeli masa ya da bilgisayar başında oturanlarda da bu rahatsızlık sık ortaya çıkar.
Cep telefonunun uzun müddet kullanması, boynu eğerek uzun mühlet ekrana bakmak, ya da telefonu boyna kıstırarak konuşmak da boyun fıtığına yol açabilir.
Telefon ya da tableti göz hizasından aşağıda tutmak ve uzun müddet bu türlü bakmak boyun fıtığı için risk oluşturur.
Tam olarak genetik bir geçiş kelam konusu olmasa da anne babasında bu hastalık görülen çocukların boyun fıtığı olma riski, disk eklemlerin hassasiyetinde genetik faktörlerin tesirli olabilmesinden ötürü, daha fazladır.
BOYUN FITIĞINA ÂLÂ GELEN ANTRENMANLAR NELERDİR?
Boyun fıtığından korunmak için boyun fıtığına uygun gelen idmanları nizamlı olarak yapmakta yarar vardır. Genelde boynu sağa sola bükmeden, boyun adalesini güçlendiren idmanlar, boyun fıtığına yakalanma riskini azalmaktadır.
İzometrik denilen elin; alnın ortası, şakak ve enseye konularak itilmesi biçiminde yapılan ve her bir itmede 10’a kadar sayılan idmanlar, boyun kaslarını güçlendirmektedir. Önerilen bu hareketler, günde en az 2 ya da 3 sefer yapılarak bir ömür şekli haline getirilmelidir.
Kişi, gün ortasında 5 dakikayı kendine ayırarak boyun fıtığı riskinden korunabilir. Bunun yanında; boyun fıtığına yakalanma riski olanlar, şuurlu ve tertipli olarak yüzerek bu riski azaltabilir. Yüzme boyun yapısının bozulmasını engelleyen kıymetli bir faktördür. Masa başında çalışan şahıslar ise sırt ve bel takviyesi olan sandalyeler kullanmalıdır. Mümkün olduğu kadar klimalardan uzak durulmalı ve bilgisayarlar göz hizasında olacak biçimde çalışılmalıdır.
BOYUN FITIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavinin birinci olarakliği hastanın eğitimidir. Hastaya gerçek duruş ve oturma konumu öğretilir. Ağır yük taşımaktan kaçınmak gereklidir. Hastalar tedavi müddetince lokal ısı tedavisinden büyük yarar görürler.
İlaç tedavisi olarak ağrı kesiciler ve kas gevşeticiler kullanılır. Seanslar halinde fizik tedavi de konservatif (ilerlemeyi engelleyici) tedavi planlaması içerisinde yer alabilir. Akut (ani başlangıç) periyotta birinci üç gün, boyunluk kullanması hastayı rahatlatabilir. Daha uzun mühlet boyunluk kullanması boyun kaslarını zayıflatabileceği için tavsiye edilmez. Tecrübeli fizik tedavi uzmanları ile uzunluğunda itme, çekme ve germe antrenmanları yapılabilir. Boyun omuru etrafındaki kasları güçlendirmek için boyun fıtığı idmanları önerilir.
Bu idmanların doktorun bilgisi ve önerisi olmadan gerçekleştirilmesi, mevcut sorunu kötüleştirebileceği için bilinçsizce uygulanmamaları önerilir:
-Boyun germe egzersizi
Yatak üzere düz bir tabanda sırt üstü uzandıktan daha sonra başın yavaş ve nazikçe geriye yanlışsız hareket ettirilmesi ile gerçekleştirilir. Baş geriye uzatılıp uzunluğunda gerginlik meydana geldikten daha sonra kişi bu durumda 1 dakika müddet ile tutulur ve akabinde 1 dakika dinlendirilir. Yaklaşık 5-15 yenidendan meydana gelen bu antrenman sırasında kişinin belirtilerinin şiddetlenmesi antrenmanın kesilmesi gerektiğine işaret eder.
Boyun germe antrenmanı yüz üstü yatarken başın üst yanlışsız hareket ettirilmesi ile de gerçekleştirilebilir. bu türlü yapılan idman için mühlet 5 ile 10 saniye içindedır ve 15-20 defa yenidenlanır.
-Boyun retraksiyon (Çekme) egzersizi
Kollar iki yanda olacak biçimde sırt üstü yatılan durumda gerçekleştirilen retraksiyon antrenmanı, çenenin göğüse hakikat hareketi ile yapılır. Çene göğüse ulaştıktan daha sonra 5-10 saniye bu konumda tutulan hastaya bu antrenman yaklaşık olarak 15-20 kere yinelatılır.
Bu antrenmanların maksadı fıtıklaşma bölgesindeki kan akımını arttırmak, gerilimi azaltmak ve güçlenmeyi sağlamaktır. Bu antrenmanlar haricinde boyun bölgesinde çok bir baskı oluşturacak koşma, zıplama, ağır kaldırma ve ani hareketler içeren aktivitelerden kaçınmak da boyun fıtığı hastalarında güzelleşme sürecinin olumsuz etkilenmemesi için kıymet arz eder. Bu stil ziyanlı aktivitelerin sonuçlarını kişi ömrü boyunca yaşayabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Boyun fıtıklarının büyük çoğunluğu ameliyatsız düzgünleşir. Hastanın kol ve ellerinde ilerleyici güç kaybı var ise ve hasta öteki tedavilere karşılık vermiyorsa cerrahi düşünülebilir. Boyun fıtığı ameliyatı, beyin cerrahları tarafınca yapılan bir ameliyattır.
Boyun fıtığı tedavisinde spinal enjeksiyon yöntemi
Çok şiddetli kol ağrıları var ise ağrıyı hafifçeletmek için tabip omurilik ortasındaki epidural boşluğa kortizon ilaçlar enjekte edebilir. Spinal enjeksiyon formülü radyolojik görüntülemelerden faydalanılarak direkt olarak fıtıklaşma bölgesine gerçekleştirilen tedavi uygulamasıdır. Bu tedavi, hudut ve diskteki ödemi ve inflamasyonu azaltmaya yöneliktir. Kortizon enjeksiyonları ile kişinin kimi şikayetlerinde uzun bir süre boyunca rahatlama sağlanabilir.
Boyun fıtığı ameliyatı hakkında genel bilgiler
Boyun fıtığı hastalarının yaklaşık olarak %10’unda cerrahi müdahale ihtiyacı meydana gelebilir. Bu ameliyatta maksat diskin hududa baskı yapan kısmının çıkarılmasıdır.
Uygulanan prosedüre nazaran bu ameliyat laminektomi ya da diskektomi olarak isimlendirilir. İlerlemiş ve nörolojik sorunların eşlik ettiği olgularda yahut öbür tedavi formlarına karşın hastanın şikayetlerinin denetim altına alınamaması halinde başvurulan diskektomi ameliyatında diskin çıkarılarak tekrar fıtıklaşmanın önüne geçmek amaçlanır.
Laminektomi sürecinde ise cerrah hudut köklerinin çıktığı bölgeyi genişleterek, bu alandaki baskıyı azaltır. Küçük bir kesiden girilerek yapılan bu süreci cerrah mikroskop kullanarak gerçekleştirir.
Günümüzde bilhassa bel bölgesinde yer alan fıtıklaşmış diskler, cerrahi olarak büsbütün çıkarılmakta ve yerine protezler konulabilmektedir. Bu süreç hasta genel anestezi altındayken gerçekleştirilir. Lakin protez uygulaması her hasta için uygun değildir. Bilhassa fıtıklaşma ile bir arada çeşitli eklem iltihabı yahut osteoporoz (kemik erimesi) hastalığı bulunan bireylerde fıtıklaşmanın yalnızca bir bölgede değil, omurganın birfazlaca bölgesinde dejenerasyon meydana gelmesi niçiniyle bu bireylerde protez kullanılan teşebbüsler tercih edilmez.
BOYUN SIHHATİ İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER NELERDİR?
Boyun sıhhatinin korunması için gün ortasında uyulması için gereken kurallar ve idmanlar değerlidir.
-Bakılan kişi, cisim ya da nesneye cepheden baş-boyun ve gövde birebir düzlem üstünde olacak biçimde dönülmelidir.
-Uzun müddet birebir konumda kalmaktan kaçınılmalıdır. Oturma ve ayakta kalma müddeti 45 dakikayı geçmemelidir. Azamî 45 dakikada bir konum değiştirmek ihmal edilmemelidir.
-Yüz üstü yatmak yerine yan yatmak tercih edilmelidir. Ortopedik yastık kullanmak kıymetlidir. Kuş tüyü elyaf üzere unsurlardan yapılmış yastıklar boyun sıhhati için uygun değildir.
-Okuma sırasında boynu öne hakikat ileri derecede bükmek boyun sıhhati açısından uygun değildir. Uzun müddetli okumada boynu bükerek değil, kitap yüksekliğini uygun bir düzeyde ayarlayarak ve göz hareketleri ile okuma yapılmalıdır. Bunun için açılı kitap takviyeleri kullanmak faydalı olur.
-Özellikle bilgisayar kullanırken ekran göz hizasında olmalı ve ekrana gövde ile istikametlenmiş olarak bakılmalıdır.
-Boyun rüzgardan, soğuktan, direk boyna vuran klima akımlarından korunmalıdır. Banyo ve yüzme daha sonrasında ıslak kalmamaya dikkat edilmelidi
Disk ortasında ise omurlardaki baskıyı amortisör misyonuyla karşılayan kıkırdak bir doku vardır. Yanlış ya da zıt hareket yapma ya da yük kaldırma üzere hareketlerle adaleler kasılır ve bu bağlar sıkışır. Ayrıyeten yaşlandıkça diskin merkezi su içeriğini kaybeder, diskin yastıklama bakılırsavini eskisi kadar uygun yapamaz hale getirebilir.
Disk bu niçinlerle hasar gördüğünde dış katmanı da yırtılabilir ve disk ortasındaki kıkırdak doku dış katmandaki bir yırtıktan çıkarak hudutların ve omuriliğin yer aldığı boşluğa taşar. Bu durum da boyun fıtığına yol açar. Bu taşma kol ve omuriliğe giden sonlara baskı yaptığından çeşitli şikayetler oluşturur.
BOYUN FITIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Boyun fıtığı, omurilik ve hudut köklerini etkileyen, en sık hayatın 30- 40’lı yaşlarında hastalıktır. Boyun fıtığının belirtileri fıtığın yerine, hastalığın mühletine ve ciddiyetine bağlı olarak değişkenlik gösterir. En sık karşılaşılan boyun fıtığı belirtileri ise şu biçimdedir;
-Tek taraflı, kola gerçek yayılan bir ağrı,
-Parmak uçlarına kadar yayılır ve uyuşma ile birlikte seyreden ağrı
-Ağrı ile birlikte yayıldığı kolda kuvvet kaybı
-Ele alınan cisimleri düşürmek
-Yürüme kuvvetliğü ve dengesizlik
Boyun fıtığı, akut ve kronik olarak iki periyoda ayrılabilir.
Akut dönemde: nukleus pulpozus’un fıtıklaşması yahut özgür olarak dışarı çıkması durumu kelam konusu iken, kronik devirde kemikte gagalaşmaların oluşumu (osteofit) yahut genel olarak omurga sistemini oluşturan yapıların yaygın dejenerasyonu ile servikal spondilozis ismi verilen bir tablo kelam konusudur.
Akut boyun disk fıtıklaşmalarında; tek taraflı, kürek kemiğine, göğse üst ekstremiteye yayılan ağrılar hissedilebilir. Ağrı, öksürük, ıkınma ve hapşırma ile artabilir.
Ağrı ve uyuşukluğun sıklaşması ve muhakkak müddette yatak istirahati ile geçmemesi durumunda kesinlikle bir beyin ve hudut cerrahına başvurulması gerekir.
BOYUN FITIĞI yol açar?
Boyun fıtığı 20-40 yaşları içinde, çoklukla bedenini fazlaca kullanan şahıslarda ortaya çıkar. Ağır yük kaldırma, karşıt bir hareket yapma, itme hareketinin sık yapılması bağ dokusunun yırtılması yani fıtık riskini artırır. Trafik kazaları ya da yüksekten düşme de başka niçinler içindedır.
Bunların yanı sıra, duruş bozukluğuna yol açan uzun vadeli masa ya da bilgisayar başında oturanlarda da bu rahatsızlık sık ortaya çıkar.
Cep telefonunun uzun müddet kullanması, boynu eğerek uzun mühlet ekrana bakmak, ya da telefonu boyna kıstırarak konuşmak da boyun fıtığına yol açabilir.
Telefon ya da tableti göz hizasından aşağıda tutmak ve uzun müddet bu türlü bakmak boyun fıtığı için risk oluşturur.
Tam olarak genetik bir geçiş kelam konusu olmasa da anne babasında bu hastalık görülen çocukların boyun fıtığı olma riski, disk eklemlerin hassasiyetinde genetik faktörlerin tesirli olabilmesinden ötürü, daha fazladır.
BOYUN FITIĞINA ÂLÂ GELEN ANTRENMANLAR NELERDİR?
Boyun fıtığından korunmak için boyun fıtığına uygun gelen idmanları nizamlı olarak yapmakta yarar vardır. Genelde boynu sağa sola bükmeden, boyun adalesini güçlendiren idmanlar, boyun fıtığına yakalanma riskini azalmaktadır.
İzometrik denilen elin; alnın ortası, şakak ve enseye konularak itilmesi biçiminde yapılan ve her bir itmede 10’a kadar sayılan idmanlar, boyun kaslarını güçlendirmektedir. Önerilen bu hareketler, günde en az 2 ya da 3 sefer yapılarak bir ömür şekli haline getirilmelidir.
Kişi, gün ortasında 5 dakikayı kendine ayırarak boyun fıtığı riskinden korunabilir. Bunun yanında; boyun fıtığına yakalanma riski olanlar, şuurlu ve tertipli olarak yüzerek bu riski azaltabilir. Yüzme boyun yapısının bozulmasını engelleyen kıymetli bir faktördür. Masa başında çalışan şahıslar ise sırt ve bel takviyesi olan sandalyeler kullanmalıdır. Mümkün olduğu kadar klimalardan uzak durulmalı ve bilgisayarlar göz hizasında olacak biçimde çalışılmalıdır.
BOYUN FITIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavinin birinci olarakliği hastanın eğitimidir. Hastaya gerçek duruş ve oturma konumu öğretilir. Ağır yük taşımaktan kaçınmak gereklidir. Hastalar tedavi müddetince lokal ısı tedavisinden büyük yarar görürler.
İlaç tedavisi olarak ağrı kesiciler ve kas gevşeticiler kullanılır. Seanslar halinde fizik tedavi de konservatif (ilerlemeyi engelleyici) tedavi planlaması içerisinde yer alabilir. Akut (ani başlangıç) periyotta birinci üç gün, boyunluk kullanması hastayı rahatlatabilir. Daha uzun mühlet boyunluk kullanması boyun kaslarını zayıflatabileceği için tavsiye edilmez. Tecrübeli fizik tedavi uzmanları ile uzunluğunda itme, çekme ve germe antrenmanları yapılabilir. Boyun omuru etrafındaki kasları güçlendirmek için boyun fıtığı idmanları önerilir.
Bu idmanların doktorun bilgisi ve önerisi olmadan gerçekleştirilmesi, mevcut sorunu kötüleştirebileceği için bilinçsizce uygulanmamaları önerilir:
-Boyun germe egzersizi
Yatak üzere düz bir tabanda sırt üstü uzandıktan daha sonra başın yavaş ve nazikçe geriye yanlışsız hareket ettirilmesi ile gerçekleştirilir. Baş geriye uzatılıp uzunluğunda gerginlik meydana geldikten daha sonra kişi bu durumda 1 dakika müddet ile tutulur ve akabinde 1 dakika dinlendirilir. Yaklaşık 5-15 yenidendan meydana gelen bu antrenman sırasında kişinin belirtilerinin şiddetlenmesi antrenmanın kesilmesi gerektiğine işaret eder.
Boyun germe antrenmanı yüz üstü yatarken başın üst yanlışsız hareket ettirilmesi ile de gerçekleştirilebilir. bu türlü yapılan idman için mühlet 5 ile 10 saniye içindedır ve 15-20 defa yenidenlanır.
-Boyun retraksiyon (Çekme) egzersizi
Kollar iki yanda olacak biçimde sırt üstü yatılan durumda gerçekleştirilen retraksiyon antrenmanı, çenenin göğüse hakikat hareketi ile yapılır. Çene göğüse ulaştıktan daha sonra 5-10 saniye bu konumda tutulan hastaya bu antrenman yaklaşık olarak 15-20 kere yinelatılır.
Bu antrenmanların maksadı fıtıklaşma bölgesindeki kan akımını arttırmak, gerilimi azaltmak ve güçlenmeyi sağlamaktır. Bu antrenmanlar haricinde boyun bölgesinde çok bir baskı oluşturacak koşma, zıplama, ağır kaldırma ve ani hareketler içeren aktivitelerden kaçınmak da boyun fıtığı hastalarında güzelleşme sürecinin olumsuz etkilenmemesi için kıymet arz eder. Bu stil ziyanlı aktivitelerin sonuçlarını kişi ömrü boyunca yaşayabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Boyun fıtıklarının büyük çoğunluğu ameliyatsız düzgünleşir. Hastanın kol ve ellerinde ilerleyici güç kaybı var ise ve hasta öteki tedavilere karşılık vermiyorsa cerrahi düşünülebilir. Boyun fıtığı ameliyatı, beyin cerrahları tarafınca yapılan bir ameliyattır.
Boyun fıtığı tedavisinde spinal enjeksiyon yöntemi
Çok şiddetli kol ağrıları var ise ağrıyı hafifçeletmek için tabip omurilik ortasındaki epidural boşluğa kortizon ilaçlar enjekte edebilir. Spinal enjeksiyon formülü radyolojik görüntülemelerden faydalanılarak direkt olarak fıtıklaşma bölgesine gerçekleştirilen tedavi uygulamasıdır. Bu tedavi, hudut ve diskteki ödemi ve inflamasyonu azaltmaya yöneliktir. Kortizon enjeksiyonları ile kişinin kimi şikayetlerinde uzun bir süre boyunca rahatlama sağlanabilir.
Boyun fıtığı ameliyatı hakkında genel bilgiler
Boyun fıtığı hastalarının yaklaşık olarak %10’unda cerrahi müdahale ihtiyacı meydana gelebilir. Bu ameliyatta maksat diskin hududa baskı yapan kısmının çıkarılmasıdır.
Uygulanan prosedüre nazaran bu ameliyat laminektomi ya da diskektomi olarak isimlendirilir. İlerlemiş ve nörolojik sorunların eşlik ettiği olgularda yahut öbür tedavi formlarına karşın hastanın şikayetlerinin denetim altına alınamaması halinde başvurulan diskektomi ameliyatında diskin çıkarılarak tekrar fıtıklaşmanın önüne geçmek amaçlanır.
Laminektomi sürecinde ise cerrah hudut köklerinin çıktığı bölgeyi genişleterek, bu alandaki baskıyı azaltır. Küçük bir kesiden girilerek yapılan bu süreci cerrah mikroskop kullanarak gerçekleştirir.
Günümüzde bilhassa bel bölgesinde yer alan fıtıklaşmış diskler, cerrahi olarak büsbütün çıkarılmakta ve yerine protezler konulabilmektedir. Bu süreç hasta genel anestezi altındayken gerçekleştirilir. Lakin protez uygulaması her hasta için uygun değildir. Bilhassa fıtıklaşma ile bir arada çeşitli eklem iltihabı yahut osteoporoz (kemik erimesi) hastalığı bulunan bireylerde fıtıklaşmanın yalnızca bir bölgede değil, omurganın birfazlaca bölgesinde dejenerasyon meydana gelmesi niçiniyle bu bireylerde protez kullanılan teşebbüsler tercih edilmez.
BOYUN SIHHATİ İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER NELERDİR?
Boyun sıhhatinin korunması için gün ortasında uyulması için gereken kurallar ve idmanlar değerlidir.
-Bakılan kişi, cisim ya da nesneye cepheden baş-boyun ve gövde birebir düzlem üstünde olacak biçimde dönülmelidir.
-Uzun müddet birebir konumda kalmaktan kaçınılmalıdır. Oturma ve ayakta kalma müddeti 45 dakikayı geçmemelidir. Azamî 45 dakikada bir konum değiştirmek ihmal edilmemelidir.
-Yüz üstü yatmak yerine yan yatmak tercih edilmelidir. Ortopedik yastık kullanmak kıymetlidir. Kuş tüyü elyaf üzere unsurlardan yapılmış yastıklar boyun sıhhati için uygun değildir.
-Okuma sırasında boynu öne hakikat ileri derecede bükmek boyun sıhhati açısından uygun değildir. Uzun müddetli okumada boynu bükerek değil, kitap yüksekliğini uygun bir düzeyde ayarlayarak ve göz hareketleri ile okuma yapılmalıdır. Bunun için açılı kitap takviyeleri kullanmak faydalı olur.
-Özellikle bilgisayar kullanırken ekran göz hizasında olmalı ve ekrana gövde ile istikametlenmiş olarak bakılmalıdır.
-Boyun rüzgardan, soğuktan, direk boyna vuran klima akımlarından korunmalıdır. Banyo ve yüzme daha sonrasında ıslak kalmamaya dikkat edilmelidi