Yerli aşıyı geliştiren grubun başındaki Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, Turkovac’ın onay sürecinin devam ettiğini deklare etti. Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, “Turkovac DSÖ’nün listesinde yok. Klinik bir çalışması da yok ortada. Durduruldu. 1200 olaylık bir Faz 3 çalışması olmaz esasen. 30-40 bin olaylık bir çalışma olması lazım. Şayet etkisiz çıktı da onun için Faz 3 çalışması sonlandırıldıysa, o aşının insanlara yapılmaya devam edilmesi yanlış. Etkisiz çıktı onun için mi durduruldu, açıklansın.
Yerli aşı Turkovac’ı geliştiren Erciyes Üniversitesi Aşı Araştırma ve Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, geçtiğimiz hafta Ankara’da ‘Geleceğin Pandemileri’ temalı sempozyuma katıldı.
Prof. Dr. Özdarendeli, “Şu anda pandemi tam olarak da bitmedi aslına bakarsan, bilhassa muhakkak risk kümesindeki vatandaşlarımızın aslına bakarsanız Covid-19 aşılarını yaptırmaları gerekiyor” dedi ve Turkovac’la ilgili gelişmeleri özetlemek gerekirse şöyleki özetledi:
“Dünyada 30’un üzerinde şu anda lokal ya da birtakım mercilerden onay almış aşılar var. Turkovac’ın da süreci bu manada devam ediyor. Gelen feedback’ler fazlaca olumlu bu anlamda”
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, SÖZCÜ’ye, Özdarendeli’nin açıklamalarını kıymetlendirdi. Pandeminin bitmediği konusunda meslektaşıyla büsbütün birebir noktada duran Ceyhan,yerli aşı Turkovac konusunda ise çarpıcı bir tablo çizdi.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Kısmı Lideri ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, hem yerli aşıyla ilgili süreci tıpkı vakitte pandeminin geldiği durumu şu biçimde özetledi:
‘SALGIN ARTIŞ TRENDİNE GİRDİ’
Salgın gündemden düştü yoksa bir daha bir artış trendine girdi. Fakat gündemde yer almıyor. Bunda tabi iki etken var. Birisi ülkenin gündemine hayli öteki hususlar girdi. İkincisi de beşerler artık biraz bıktı, sıkıldı. Devlet de bu tedbirlere, salgın durumuna ve aşılamaya sahip çıkmadığı için gündem oluşturmuyor.
“ÖLÜMLER AZALDI ÜZERE GÖRÜNÜYOR AMA…”
6 dalga yaşadık. Şu anda altıncı dalganın azalma devrindeyiz. ötürüsıyla hadise sayıları da eskiye bakılırsa az mevt sayıları da düşük üzere görünüyor ancak yeni varyantlar var. BA2, A2 diye bir varyant çıktı. Son dalgada oluşan antikorlardan etkilenmiyor… Tedbirler de bütün ülkelerde gevşediği için… Tarama yapabilen ülkelerde hadise sayılarının arttığı görülüyor. Bizim de gözlemlediğimiz birebir biçimde, son günlerde hadise sayıları artıyor.
Evet şu anda vefat sayıları eskiyle kıyaslarsanız düşük görülebilir fakat bu virüs daima mutasyona uğruyor ve yeni varyantlar çıkıyor.
‘BU KADAR DENETİMSİZ GİDERSEK…’
Bu kadar denetimsiz gidersek, yeni ve ağır seyreden bir varyant çıkarsa ortaya onu önlemek için elimizde hiç bir güç olmayacak. Yeteri kadar aşılanmamış bir toplum. Tedbir bir sistemdir…. Bir sistem oluşturuyorsunuz. Bu sistemi ortadan kaldırdık artık. O sistem ortadan kaldırdığımız için bir daha sistemin kurulması hem zordur. tıpkı vakitte epey büyük bütçeler gerektirir. Şu anda Sıhhat Bakanlığı tarafınca salgın için harcanan bütçe fazlaca düşük. Maskenin bile artık fiyatsız dağıtımında önemli problemler var. Beşerler esasen maske takmıyor. Şimdilik aşı yaptırmadığı için aşı kahrı yok. Beşerler aşı yaptırsa orda da meşakkat yaşayacağız.
‘TURKOVAC DSÖ’NÜN LİSTESİNDE YOK’
(Yerli aşı ne durumda, onay alındı mı?) Aslında hiç bir aşının ruhsatı yok. Biontech’in de yok, Sinovac’ın da yok Turkovac’ın da yok… Pandemi durumlarında, epeyce acil uygulamanız gerektiği için evvel bir süreksiz kullanım müsaadesiyle yapılır bu aşılar, ruhsat arttan gelir. Türkiye’de Turkovac da tıpkı durumda. Ruhsatı olan bir aşı değil.
İkincisi bizim dışımızda rastgele bir ülkenin acil kullanım müsaadesi olmadığı üzere, DSÖ’nün kullanılabilecek aşıları gösteren rating listi var, bekleme aşıları var, ‘şu aşıları kullanabilirsiniz’ diye ülkelere tavsiyelerde bulunur. Orada birfazlaca aşı, biroldukça ülkenin ürettiği aşı bulunmasına karşın Turkovac orda da yok…
“1200 OLAYLIK FAZ 3 ÇALIŞMASI OLMAZ”
sebebi şu, Turkovac’ın klinik bir çalışması yok ortada. Turkovac’ın Faz 3 çalışması yapılacaktı… Bu bildirildi. CDC’nin sayfalarında yer aldı.
40 bin kişilik faz 3 çalışmasına başlandığı duyuruldu. Buna Hacettepe’De erişkin enfeksiyon kümesinin koordinatörlüğünde hayli merkezli yapmaya başladılar.
Birdenbire olduğunu anlamadığımız bir biçimde çalışmaya 1200 olay seviyesinde son verildi. Bunun ne mantıken, ne bilimsel olarak izah etmek mümkün değil. 1200 olaylık bir faz 3 çalışması olmaz aslına bakarsan. Onun 30-40 bin olaylık bir çalışma olması lazım.
“NE KADAR TESİRLİ OLDUĞUNA DAİR HİÇ KİMSEDE DOKÜMAN YOK’
Hiç kimsenin ne Aykut’un ne bu çalışmayı yapan arkadaşlarımızın elinde bu Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair bir bilgi yok elinde. Etkisiz çıktı onun için mi bu çalışma durduruldu. Yoksa niye durduruldu. Zira bunlar yapılırken, ‘Faz 3 çalışması devam eden bir aşıya acil kullanım müsaadesi verdik yapacağız’ diyebilirlerdi. Bir an evvel kullanmak için son verdik diye bir münasebet de olmaz. Bunu hiç kimse, hiç birimiz anlamadık.
Şu anda Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair hiç bir data yok.
‘İNAKTİF AŞI TERCİHİ BAŞTAN YANLIŞTI’
Ama şunu rahatlıkla söyleyebiliriz, bu ta başından bu işe başlandığında, bakan beyefendi beni davet etmişti aşı sonucu toplantısına. Orda da ben kalktım fikrimi söylemiş oldum. Yani inaktif aşının tercih edilmesi mantıksal ya da bilimsel açıdan kabul edilebilir bir şey değil.
Şöyle bir münasebet öne sürüldü bu biçimdeki Bilim Konseyi tarafınca, işte bu daha bildiğimiz bir aşı, öbürünü bilmiyoruz o daha yeni bir aşı denildi. halbuki inaktif aşılar biz aşı üretmeye Osmanlı periyodunda, aşı uygulamaya inaktif aşılarla başladık. Hatta 1940’lı senelerda Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü’nde 22 farklı inaktif aşı ürettik.
Ama ne vakit ki daha çağdaş, mRNA üzere, daha evvelki devirlerde antijen aşılar üzere daha çağdaş formüllerle daha tesirli aşı geliştirilmeye başlanınca biz buna ayak uyduramadık. En son 1980’lı senelerda kuduz aşısı üretiliyordu, aşı üretimine son verdik.
Şimdi inaktif aşının üretilmesi, rastgele bir ülkede, şayet elinizde daha yeni usullerle hazırlanmış, daha aktif aşılar var ise aslına bakarsanız kabul edilebilir bir şey değil. Lakin Bunu Sıhhat Bakanlığı, üstelik mRNA aşısıyla birebir paraya tıpkı fiyata tercih ederek geçti.
Ben bir şey diyemiyorum. Bu kararda tesirli olan insanların vicdanına bırakıyorum.
İnaktif aşı tercihi baştan yanlıştı.
Şöyle olur, en başta senin elinde diğer seçeneğin yoktur, elinde inaktif aşı vardır yaparsın. Ancak sen tıpkı anda hem inaktif aşı, hem çağdaş teknolojiyle üretilen aşı var ise, çağdaş teknolojiyle üretileni tercih edersin.
Çünkü inaktif aşılar, yeteri kadar tesirli olmadığı için bu çağdaş aşı teknolojisi doğmuş esasen.
‘İNAKTİF AŞININ TESİRİNİN OLMADIĞNI BAKANLIK KABUL ETTİ’
ötürüsıyla Çin’den aldığınız aşılar yeteri kadar tesirli olmadığı için Bakanlık, mesela benim üzere bütün sıhhat işçisi, belirli yaşın üzerinde kronik hastalığı olanlar, birinci aşılanacak küme olarak karar verildi ve 2 doz Sinovac olduk biz.
Arkasından Bakanlığın aldığı bütün kararlarda o Sinovac aşıları yokmuş üzere kabul edilerek, sıfır aşılı bir şahsa kaç doz aşı önerildiyse 2 doz Sinovac olanlara da o önerildi.
Yani Biontech aşıları, hiç aşısız beşere da birebir dozda yapıldı, 2 doz Sinovac olana da birebir dozda yapıldı.
Yani o Sinovac’ın etkisinin olmadığını Bakanlık kabul etti aslına bakarsanız…
‘SINOVAC’IN BÜSBÜTÜN AYNISI’
Turkovac’ın örnek aldığı aşı Sinovac. Büsbütün birebirini yaptılar. Yani ortasında şu kadar mikrogram şu unsur var, bu kadar mikrogram bu husus var diye birebir formülasyonu alıp birebirini Kayseri’de yaptı arkadaşlar.
‘AYKUTLARIN UĞRAŞINI TAKDİR EDİYORUM’
Şimdi onların uğraşını ben takdir ediyorum. Aykutların çabasını. Yakından tanıyorum aslına bakarsan. Zira sonuçta yeni bir eser geliştirdiler. Lakin daha sonrasındası Aykut’tan çıkıyor. Aşıyı alıp aktifliğini çalışacak farklı beşerler var. O beşerler çalışmayı yaparken, niye 40 bin olaylık planlanmış bir aşı çalışmasını, bir basın toplantısıyla 1200 olayda sonlandırdıklarını deklare ettilar, kimse bilmiyor.
‘ETKİSİZ ÇIKTIYSA, İNSANLARIN AŞILANMASI YANLIŞ’
Eğer etkisiz çıktı da onun için sonlandırdılarsa, o aşının insanlara yapılmaya devam edilmesi yanlış. Yani Aykut’un demecini de okudum. O da söylüyor.
‘MODERN AŞI ÇALIŞMALARINA TAKVİYE KESİLDİ’
Daha değişik, çağdaş sistemlerle Türkiye’de aşı geliştirmeye çalışan arkadaşlar var. Toplam 17 merkezdi bunlar. Aniden Turkovac’a karar verilince o aşılara olan dayanak kesildi ve yapamadılar. Örneğin ODTÜ-Bilkent kümesi bu HTV aşısına benzeri yapıda, içi boş virüs partikülleriyle aşı geliştirdi. Tam hayvan çalışmaları bitti, Faz 1 çalışması sırasında… Sanayi Bakanlığı’ndan takviye alınıyordu. Ansızın devletin verdiğİ idestek kesildi ve ortada kaldılar. Devam edemediler.
‘AYKUTLARIN EMEKLERİNİ YOK SAYMAMAK LAZIM’
(Bundan daha sonrası için ne öneriyorsunuz?)
Birkaç farklı bahis var. Bir kere aşı üretimi için pek fazlaca arkadaş, Aykutlar da dahil emek sarfettiler. Onların bu emeklerini, bu çalışmalarını yok saymamak lazım. Ancak daha aktif, daha çağdaş formülle geliştirilmiş, faal bir aşının geliştirilip, yurtdışına da pazarlanabilecek durumda olması için uğraşmak lazım.
Yani o insanlara yine dayanak vermek lazım.
‘BÜTÜN ÜLKELER UYARIRKEN BİZ AYKIRISINI YAPTIK’
Ama Türkiye’de aşılama için bir kere devletin aşının ehemmiyetiyle ilgili, yapılmasıyla ilgili açıklamalar yapması lazım. Salgın bitti, artık tehlike kalktı derseniz beşerler aşılanmaz tabi. Türkiye’nin en azından tedbirleri kaldırsa bile, bu hastalığın ne kadar kıymetli olduğu, insanların bir daha de aşikâr yerlerde dikkatli olması gerektiği anlatılmalı insanlara.
Ama devlet bütün açıklamalarında artık tehlikenin geçtiği, bu işin bittiği istikametinde konuştuğu için ve bu türlü konuşan tek devlet de biz olduğumuz için açıkçası, yani tedbirleri gevşeten bütün ülkelerde otoriteler bu işin bitmediğini, fazlaca ciddiye alınması gerektiğini söylerken biz tam zıddını yaptık.
‘HİÇ GÖRMEDİĞİMİZ HASTALIKLAR BAŞLADI’
Madem ki salgın hala bitmedi, görülmeye devam ediyor. Bununla ilgili devletin insanlara ikazlarda bulunması lazım. Bu tedbirler kalktığında ben “bundan daha sonra hiç görmediğimiz kimi hastalıkları görmeye başlayacağız. Şimdiye kadar tek tük hastalık yapan birfazlaca mikrobun da salgınlar oluşturduğunu nazaranceğiz” diye… Zira bu insan psikolojisi, evvelden tokalaşarak selamlaşan beşerler artık sarılarak selamlaşıyor.
Bu 3 yıllık izolasyon periyodundan daha sonra.
Dikkat ederseniz başladı. Evvel sebebi bilinmeyen hepatitler arttı. Gerisinden maymun çiçeği geldi, domates gribi çıktı. Bunlar daha evvel görülen fakat artık daha ağır seyreden, zira temaslar pandemi öncesine bakılırsa hayli arttı. Beşerler pandemi öncesi aldıkları sıhhat tedbirlerini bile almıyor.
Yerli aşı Turkovac’ı geliştiren Erciyes Üniversitesi Aşı Araştırma ve Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, geçtiğimiz hafta Ankara’da ‘Geleceğin Pandemileri’ temalı sempozyuma katıldı.
Prof. Dr. Özdarendeli, “Şu anda pandemi tam olarak da bitmedi aslına bakarsan, bilhassa muhakkak risk kümesindeki vatandaşlarımızın aslına bakarsanız Covid-19 aşılarını yaptırmaları gerekiyor” dedi ve Turkovac’la ilgili gelişmeleri özetlemek gerekirse şöyleki özetledi:
“Dünyada 30’un üzerinde şu anda lokal ya da birtakım mercilerden onay almış aşılar var. Turkovac’ın da süreci bu manada devam ediyor. Gelen feedback’ler fazlaca olumlu bu anlamda”
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, SÖZCÜ’ye, Özdarendeli’nin açıklamalarını kıymetlendirdi. Pandeminin bitmediği konusunda meslektaşıyla büsbütün birebir noktada duran Ceyhan,yerli aşı Turkovac konusunda ise çarpıcı bir tablo çizdi.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Kısmı Lideri ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, hem yerli aşıyla ilgili süreci tıpkı vakitte pandeminin geldiği durumu şu biçimde özetledi:
‘SALGIN ARTIŞ TRENDİNE GİRDİ’
Salgın gündemden düştü yoksa bir daha bir artış trendine girdi. Fakat gündemde yer almıyor. Bunda tabi iki etken var. Birisi ülkenin gündemine hayli öteki hususlar girdi. İkincisi de beşerler artık biraz bıktı, sıkıldı. Devlet de bu tedbirlere, salgın durumuna ve aşılamaya sahip çıkmadığı için gündem oluşturmuyor.
“ÖLÜMLER AZALDI ÜZERE GÖRÜNÜYOR AMA…”
6 dalga yaşadık. Şu anda altıncı dalganın azalma devrindeyiz. ötürüsıyla hadise sayıları da eskiye bakılırsa az mevt sayıları da düşük üzere görünüyor ancak yeni varyantlar var. BA2, A2 diye bir varyant çıktı. Son dalgada oluşan antikorlardan etkilenmiyor… Tedbirler de bütün ülkelerde gevşediği için… Tarama yapabilen ülkelerde hadise sayılarının arttığı görülüyor. Bizim de gözlemlediğimiz birebir biçimde, son günlerde hadise sayıları artıyor.
Evet şu anda vefat sayıları eskiyle kıyaslarsanız düşük görülebilir fakat bu virüs daima mutasyona uğruyor ve yeni varyantlar çıkıyor.
‘BU KADAR DENETİMSİZ GİDERSEK…’
Bu kadar denetimsiz gidersek, yeni ve ağır seyreden bir varyant çıkarsa ortaya onu önlemek için elimizde hiç bir güç olmayacak. Yeteri kadar aşılanmamış bir toplum. Tedbir bir sistemdir…. Bir sistem oluşturuyorsunuz. Bu sistemi ortadan kaldırdık artık. O sistem ortadan kaldırdığımız için bir daha sistemin kurulması hem zordur. tıpkı vakitte epey büyük bütçeler gerektirir. Şu anda Sıhhat Bakanlığı tarafınca salgın için harcanan bütçe fazlaca düşük. Maskenin bile artık fiyatsız dağıtımında önemli problemler var. Beşerler esasen maske takmıyor. Şimdilik aşı yaptırmadığı için aşı kahrı yok. Beşerler aşı yaptırsa orda da meşakkat yaşayacağız.
‘TURKOVAC DSÖ’NÜN LİSTESİNDE YOK’
(Yerli aşı ne durumda, onay alındı mı?) Aslında hiç bir aşının ruhsatı yok. Biontech’in de yok, Sinovac’ın da yok Turkovac’ın da yok… Pandemi durumlarında, epeyce acil uygulamanız gerektiği için evvel bir süreksiz kullanım müsaadesiyle yapılır bu aşılar, ruhsat arttan gelir. Türkiye’de Turkovac da tıpkı durumda. Ruhsatı olan bir aşı değil.
İkincisi bizim dışımızda rastgele bir ülkenin acil kullanım müsaadesi olmadığı üzere, DSÖ’nün kullanılabilecek aşıları gösteren rating listi var, bekleme aşıları var, ‘şu aşıları kullanabilirsiniz’ diye ülkelere tavsiyelerde bulunur. Orada birfazlaca aşı, biroldukça ülkenin ürettiği aşı bulunmasına karşın Turkovac orda da yok…
“1200 OLAYLIK FAZ 3 ÇALIŞMASI OLMAZ”
sebebi şu, Turkovac’ın klinik bir çalışması yok ortada. Turkovac’ın Faz 3 çalışması yapılacaktı… Bu bildirildi. CDC’nin sayfalarında yer aldı.
40 bin kişilik faz 3 çalışmasına başlandığı duyuruldu. Buna Hacettepe’De erişkin enfeksiyon kümesinin koordinatörlüğünde hayli merkezli yapmaya başladılar.
Birdenbire olduğunu anlamadığımız bir biçimde çalışmaya 1200 olay seviyesinde son verildi. Bunun ne mantıken, ne bilimsel olarak izah etmek mümkün değil. 1200 olaylık bir faz 3 çalışması olmaz aslına bakarsan. Onun 30-40 bin olaylık bir çalışma olması lazım.
“NE KADAR TESİRLİ OLDUĞUNA DAİR HİÇ KİMSEDE DOKÜMAN YOK’
Hiç kimsenin ne Aykut’un ne bu çalışmayı yapan arkadaşlarımızın elinde bu Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair bir bilgi yok elinde. Etkisiz çıktı onun için mi bu çalışma durduruldu. Yoksa niye durduruldu. Zira bunlar yapılırken, ‘Faz 3 çalışması devam eden bir aşıya acil kullanım müsaadesi verdik yapacağız’ diyebilirlerdi. Bir an evvel kullanmak için son verdik diye bir münasebet de olmaz. Bunu hiç kimse, hiç birimiz anlamadık.
Şu anda Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair hiç bir data yok.
‘İNAKTİF AŞI TERCİHİ BAŞTAN YANLIŞTI’
Ama şunu rahatlıkla söyleyebiliriz, bu ta başından bu işe başlandığında, bakan beyefendi beni davet etmişti aşı sonucu toplantısına. Orda da ben kalktım fikrimi söylemiş oldum. Yani inaktif aşının tercih edilmesi mantıksal ya da bilimsel açıdan kabul edilebilir bir şey değil.
Şöyle bir münasebet öne sürüldü bu biçimdeki Bilim Konseyi tarafınca, işte bu daha bildiğimiz bir aşı, öbürünü bilmiyoruz o daha yeni bir aşı denildi. halbuki inaktif aşılar biz aşı üretmeye Osmanlı periyodunda, aşı uygulamaya inaktif aşılarla başladık. Hatta 1940’lı senelerda Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü’nde 22 farklı inaktif aşı ürettik.
Ama ne vakit ki daha çağdaş, mRNA üzere, daha evvelki devirlerde antijen aşılar üzere daha çağdaş formüllerle daha tesirli aşı geliştirilmeye başlanınca biz buna ayak uyduramadık. En son 1980’lı senelerda kuduz aşısı üretiliyordu, aşı üretimine son verdik.
Şimdi inaktif aşının üretilmesi, rastgele bir ülkede, şayet elinizde daha yeni usullerle hazırlanmış, daha aktif aşılar var ise aslına bakarsanız kabul edilebilir bir şey değil. Lakin Bunu Sıhhat Bakanlığı, üstelik mRNA aşısıyla birebir paraya tıpkı fiyata tercih ederek geçti.
Ben bir şey diyemiyorum. Bu kararda tesirli olan insanların vicdanına bırakıyorum.
İnaktif aşı tercihi baştan yanlıştı.
Şöyle olur, en başta senin elinde diğer seçeneğin yoktur, elinde inaktif aşı vardır yaparsın. Ancak sen tıpkı anda hem inaktif aşı, hem çağdaş teknolojiyle üretilen aşı var ise, çağdaş teknolojiyle üretileni tercih edersin.
Çünkü inaktif aşılar, yeteri kadar tesirli olmadığı için bu çağdaş aşı teknolojisi doğmuş esasen.
‘İNAKTİF AŞININ TESİRİNİN OLMADIĞNI BAKANLIK KABUL ETTİ’
ötürüsıyla Çin’den aldığınız aşılar yeteri kadar tesirli olmadığı için Bakanlık, mesela benim üzere bütün sıhhat işçisi, belirli yaşın üzerinde kronik hastalığı olanlar, birinci aşılanacak küme olarak karar verildi ve 2 doz Sinovac olduk biz.
Arkasından Bakanlığın aldığı bütün kararlarda o Sinovac aşıları yokmuş üzere kabul edilerek, sıfır aşılı bir şahsa kaç doz aşı önerildiyse 2 doz Sinovac olanlara da o önerildi.
Yani Biontech aşıları, hiç aşısız beşere da birebir dozda yapıldı, 2 doz Sinovac olana da birebir dozda yapıldı.
Yani o Sinovac’ın etkisinin olmadığını Bakanlık kabul etti aslına bakarsanız…
‘SINOVAC’IN BÜSBÜTÜN AYNISI’
Turkovac’ın örnek aldığı aşı Sinovac. Büsbütün birebirini yaptılar. Yani ortasında şu kadar mikrogram şu unsur var, bu kadar mikrogram bu husus var diye birebir formülasyonu alıp birebirini Kayseri’de yaptı arkadaşlar.
‘AYKUTLARIN UĞRAŞINI TAKDİR EDİYORUM’
Şimdi onların uğraşını ben takdir ediyorum. Aykutların çabasını. Yakından tanıyorum aslına bakarsan. Zira sonuçta yeni bir eser geliştirdiler. Lakin daha sonrasındası Aykut’tan çıkıyor. Aşıyı alıp aktifliğini çalışacak farklı beşerler var. O beşerler çalışmayı yaparken, niye 40 bin olaylık planlanmış bir aşı çalışmasını, bir basın toplantısıyla 1200 olayda sonlandırdıklarını deklare ettilar, kimse bilmiyor.
‘ETKİSİZ ÇIKTIYSA, İNSANLARIN AŞILANMASI YANLIŞ’
Eğer etkisiz çıktı da onun için sonlandırdılarsa, o aşının insanlara yapılmaya devam edilmesi yanlış. Yani Aykut’un demecini de okudum. O da söylüyor.
‘MODERN AŞI ÇALIŞMALARINA TAKVİYE KESİLDİ’
Daha değişik, çağdaş sistemlerle Türkiye’de aşı geliştirmeye çalışan arkadaşlar var. Toplam 17 merkezdi bunlar. Aniden Turkovac’a karar verilince o aşılara olan dayanak kesildi ve yapamadılar. Örneğin ODTÜ-Bilkent kümesi bu HTV aşısına benzeri yapıda, içi boş virüs partikülleriyle aşı geliştirdi. Tam hayvan çalışmaları bitti, Faz 1 çalışması sırasında… Sanayi Bakanlığı’ndan takviye alınıyordu. Ansızın devletin verdiğİ idestek kesildi ve ortada kaldılar. Devam edemediler.
‘AYKUTLARIN EMEKLERİNİ YOK SAYMAMAK LAZIM’
(Bundan daha sonrası için ne öneriyorsunuz?)
Birkaç farklı bahis var. Bir kere aşı üretimi için pek fazlaca arkadaş, Aykutlar da dahil emek sarfettiler. Onların bu emeklerini, bu çalışmalarını yok saymamak lazım. Ancak daha aktif, daha çağdaş formülle geliştirilmiş, faal bir aşının geliştirilip, yurtdışına da pazarlanabilecek durumda olması için uğraşmak lazım.
Yani o insanlara yine dayanak vermek lazım.
‘BÜTÜN ÜLKELER UYARIRKEN BİZ AYKIRISINI YAPTIK’
Ama Türkiye’de aşılama için bir kere devletin aşının ehemmiyetiyle ilgili, yapılmasıyla ilgili açıklamalar yapması lazım. Salgın bitti, artık tehlike kalktı derseniz beşerler aşılanmaz tabi. Türkiye’nin en azından tedbirleri kaldırsa bile, bu hastalığın ne kadar kıymetli olduğu, insanların bir daha de aşikâr yerlerde dikkatli olması gerektiği anlatılmalı insanlara.
Ama devlet bütün açıklamalarında artık tehlikenin geçtiği, bu işin bittiği istikametinde konuştuğu için ve bu türlü konuşan tek devlet de biz olduğumuz için açıkçası, yani tedbirleri gevşeten bütün ülkelerde otoriteler bu işin bitmediğini, fazlaca ciddiye alınması gerektiğini söylerken biz tam zıddını yaptık.
‘HİÇ GÖRMEDİĞİMİZ HASTALIKLAR BAŞLADI’
Madem ki salgın hala bitmedi, görülmeye devam ediyor. Bununla ilgili devletin insanlara ikazlarda bulunması lazım. Bu tedbirler kalktığında ben “bundan daha sonra hiç görmediğimiz kimi hastalıkları görmeye başlayacağız. Şimdiye kadar tek tük hastalık yapan birfazlaca mikrobun da salgınlar oluşturduğunu nazaranceğiz” diye… Zira bu insan psikolojisi, evvelden tokalaşarak selamlaşan beşerler artık sarılarak selamlaşıyor.
Bu 3 yıllık izolasyon periyodundan daha sonra.
Dikkat ederseniz başladı. Evvel sebebi bilinmeyen hepatitler arttı. Gerisinden maymun çiçeği geldi, domates gribi çıktı. Bunlar daha evvel görülen fakat artık daha ağır seyreden, zira temaslar pandemi öncesine bakılırsa hayli arttı. Beşerler pandemi öncesi aldıkları sıhhat tedbirlerini bile almıyor.