Sağlık Bakanlığı Halk Sıhhati Genel Müdürlüğü, birincisi 2015’te yayımlanan Türkiye Beslenme Rehberi’ni, Türkiye Beslenme ve Sıhhat Araştırması’nın (TBSA-2017) dataları, yurt haricindeki uygulamalar, Türk halkının beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak güncelledi.
Üniversitelerin beslenme ve diyetetik kısımlarından akademisyenler ve sivil toplum kuruluşlarının katkısıyla hazırlanan yeni rehberde, bundan evvelkinden farklı olarak, fermente besinler (prebiyotik/probiyotik), besin dayanakları, hazır öğünler, tanınan diyetler, besin eliminasyon diyetleri ve sürdürülebilir beslenme üzere konularda aktüel teklifler de yer aldı.
Buna nazaran, son senelerda bilhassa bağırsak mikrobiyatasının insan sıhhatine tesirlerinin anlaşılması ve “probiyotik” teriminin gelişmesi, fermente besinlere ilgiyi de artırdı.
Yoğurt, kefir, kimi peynir tipleri, sirke, zeytin, ekmek üzere eserleri içine alan fermente besinler, besinin raf ömrünü uzatmasının yanında sindirimi artırması, toksik unsurları etkisizleştirmesi, besindeki alerjenlerin azaltılması ve vitaminler açısından besin kalitesini artırma üzere olumlu özellikler taşıyor.
Ancak bu eserler, farklı fermantasyon şartlarında yapıldığı için hepsinden tıpkı sıhhat tesirlerinin beklenmemesi gerekiyor.
“EN ÇOK VİTAMİN VE MİNERALLER TERCİH EDİLİYOR”
Besin dayanaklarına ait yeni bir kısmın oluşturulduğu rehberde, TBSA-2017 neticelerina göre, Türkiye’de destek edici besin olarak en epey vitamin ve minerallerin tercih edildiği, 15 yaş ve üzeri bireylerin yüzde 9,9’unun bu eserleri kullandığı bildirildi.
Rehberde, destek edici besinlerden çeşitli niçinlerle vitamin, mineral ihtiyaçlarının karşılanamadığı durumlarda yararlanılabileceği fakat bu mamüllerin asla kâfi, istikrarlı beslenmenin yerini tutamayacağı ve ilaç olmadıkları vurgulandı.
Takviye edici besinlerde 4-10 yaş ve 11 yaş üzeri bireyler için vitamin, mineral ve formlarının günlük azamî limitlerinin “Türk Besin Kodeksi Destek edici Besinler Tebliği” ile düzenlendiği anımsatılan rehberde, “Takviye edici besinlerde bulunan vitamin yahut minerallerin etken unsur olarak belirtilebilmesi için günlük alınması gereken beslenme referans kıymetinin en az yüzde 15’ini karşılaması gerekmektedir. 4-10 yaş kümesi çocuklar için ise bu bedelin yarısı alınmaktadır. Destek edici besinlerde bulunan vitamin ve minerallerin günlük alımları belirlenmiş azamî limitlerin üzerinde olmamalıdır.” bilgisi paylaşıldı.
YANILTICI BEYANLARA DİKKAT
Hamile ve emziren bayanların, kronik hastalığı olan yahut ilaç kullanan bireylerin destek edici besin kullanmadan evvel tabiplerine müracaatları, bu mamüllerin etiketlerinde hangi yaş kümesine uygun olduğu üzere bilgilere dikkat edilmesi gerektiği aktarılarak, şu ihtarlarda bulunuldu:
“Takviye edici besinlerin beden tartı kaybı ya da artışı üzerinde tesirli olduğu, uzunluk uzamasına yardımcı olduğu, cinsel performansı arttırdığı, sigarayı bırakmayı sağladığı üzere tabirler yahut imalarla satışa sunulması yasal düzenlemelere alışılmamıştır. Tüketiciler bu tip aldatıcı beyanlara prestij etmemelidir.”
“POPÜLER DİYETLER” SIHHATİ TEHDİT EDİYOR
Sürdürülebilir beslenme, sürdürülebilir tarımın ve besin atıklarının azaltılmasının değerine de işaret edilen rehberde, Akdeniz diyetinin hem sürdürülebilir beslenmeye katkısı tıpkı vakitte sıhhat açısından faydalarına vurgu yapıldı.
Rehberde sağlıklı beden yükünün korunmasının ehemmiyetinin yanı sıra “popüler diyetler” olarak ön plana çıkan ketojenik, aralıklı açlık, eliminasyon diyetlerinin oluşturabileceği risklere dikkat çekildi.
Buna bakılırsa, zayıflamayla ilgili en çok kullanılan sakıncalı diyetlerin başında karbonhidratın çok kısıtlandığı “ketonojenik” diyet geliyor. Süratli yük kaybı tesiri olan bu diyetler, ekseriyetle kas kaybı ile sonuçlanıyor ve verilen kilolar kısa müddette süratle geri alınıyor. Çok düşük güçlü bu tip diyetler, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, safra taşı oluşumu, saç dökülmesi, hipotansiyon, bazal metabolizmada azalma üzere olumsuz tesirlere sebep oluyor.
Yüksek proteinli diyetler, karaciğer ve böbrek problemlerine yol açabiliyor. Bir yahut daha fazla besinin süreksiz ya da kalıcı olarak diyetten çıkarılmasını içeren “eliminasyon” diyeti ise yetersiz beslenmeden kaynaklı önemli sıhhat meselelerini birlikteinde getiriyor.
Belirli bir vakit diliminde aç kalmayı, belli bir vakit diliminde ise besin almayı kapsayan “aralıklı açlık” diyeti de sürdürülebilir olmamasının yanında besin öğesi yetersizliğine ve bedende elektrolit dengesizliklerine yol açabiliyor.
Özellikle diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde sağlıklı ve istikrarlı beslenme ile tertipli fizikî aktivite büyük değer taşıyor.
GÜNLÜK FİZİKÎ AKTİVİTE ÖNERİSİ
TÜBER-2022’de bundan evvelki rehberde de yer alan beslenme ve fizikî aktivite piramidi, sağlıklı beslenme tabağı, yiyeceklerin ülkü porsiyonları ve bunların nasıl ölçülebileceği, çocuklar, gençler ve yetişkinlerin yaş ve fizikî aktivite düzebir daha nazaran besinlerden almaları gereken ortalama güç ihtiyaçları de yer aldı.
Rehberde, Türkiye’de tüm yaş kümelerinden yetişkin erkek ve bayanların orta seviyede etkin bir ömür sürdüğüne işaret edilerek, her gün 1 saat orta tempolu yürüyüş, 1 saat yavaşça tempoda dans, 45 dakika yüksek şiddetli aerobik dans, 1 saat bahçe işleri yapmak, 35-40 dakika koşu, iş yerinde mola saatlerinde yürüme üzere idman seçeneklerinden birinin tercih edilebileceği açıklandı.
Ayrıca çocuklar için ekran müddetlerinin kısıtlanması ve fizikî aktivitelerinin artırılması rehberdeki teklifler içinde sıralandı.
Üniversitelerin beslenme ve diyetetik kısımlarından akademisyenler ve sivil toplum kuruluşlarının katkısıyla hazırlanan yeni rehberde, bundan evvelkinden farklı olarak, fermente besinler (prebiyotik/probiyotik), besin dayanakları, hazır öğünler, tanınan diyetler, besin eliminasyon diyetleri ve sürdürülebilir beslenme üzere konularda aktüel teklifler de yer aldı.
Buna nazaran, son senelerda bilhassa bağırsak mikrobiyatasının insan sıhhatine tesirlerinin anlaşılması ve “probiyotik” teriminin gelişmesi, fermente besinlere ilgiyi de artırdı.
Yoğurt, kefir, kimi peynir tipleri, sirke, zeytin, ekmek üzere eserleri içine alan fermente besinler, besinin raf ömrünü uzatmasının yanında sindirimi artırması, toksik unsurları etkisizleştirmesi, besindeki alerjenlerin azaltılması ve vitaminler açısından besin kalitesini artırma üzere olumlu özellikler taşıyor.
Ancak bu eserler, farklı fermantasyon şartlarında yapıldığı için hepsinden tıpkı sıhhat tesirlerinin beklenmemesi gerekiyor.
“EN ÇOK VİTAMİN VE MİNERALLER TERCİH EDİLİYOR”
Besin dayanaklarına ait yeni bir kısmın oluşturulduğu rehberde, TBSA-2017 neticelerina göre, Türkiye’de destek edici besin olarak en epey vitamin ve minerallerin tercih edildiği, 15 yaş ve üzeri bireylerin yüzde 9,9’unun bu eserleri kullandığı bildirildi.
Rehberde, destek edici besinlerden çeşitli niçinlerle vitamin, mineral ihtiyaçlarının karşılanamadığı durumlarda yararlanılabileceği fakat bu mamüllerin asla kâfi, istikrarlı beslenmenin yerini tutamayacağı ve ilaç olmadıkları vurgulandı.
Takviye edici besinlerde 4-10 yaş ve 11 yaş üzeri bireyler için vitamin, mineral ve formlarının günlük azamî limitlerinin “Türk Besin Kodeksi Destek edici Besinler Tebliği” ile düzenlendiği anımsatılan rehberde, “Takviye edici besinlerde bulunan vitamin yahut minerallerin etken unsur olarak belirtilebilmesi için günlük alınması gereken beslenme referans kıymetinin en az yüzde 15’ini karşılaması gerekmektedir. 4-10 yaş kümesi çocuklar için ise bu bedelin yarısı alınmaktadır. Destek edici besinlerde bulunan vitamin ve minerallerin günlük alımları belirlenmiş azamî limitlerin üzerinde olmamalıdır.” bilgisi paylaşıldı.
YANILTICI BEYANLARA DİKKAT
Hamile ve emziren bayanların, kronik hastalığı olan yahut ilaç kullanan bireylerin destek edici besin kullanmadan evvel tabiplerine müracaatları, bu mamüllerin etiketlerinde hangi yaş kümesine uygun olduğu üzere bilgilere dikkat edilmesi gerektiği aktarılarak, şu ihtarlarda bulunuldu:
“Takviye edici besinlerin beden tartı kaybı ya da artışı üzerinde tesirli olduğu, uzunluk uzamasına yardımcı olduğu, cinsel performansı arttırdığı, sigarayı bırakmayı sağladığı üzere tabirler yahut imalarla satışa sunulması yasal düzenlemelere alışılmamıştır. Tüketiciler bu tip aldatıcı beyanlara prestij etmemelidir.”
“POPÜLER DİYETLER” SIHHATİ TEHDİT EDİYOR
Sürdürülebilir beslenme, sürdürülebilir tarımın ve besin atıklarının azaltılmasının değerine de işaret edilen rehberde, Akdeniz diyetinin hem sürdürülebilir beslenmeye katkısı tıpkı vakitte sıhhat açısından faydalarına vurgu yapıldı.
Rehberde sağlıklı beden yükünün korunmasının ehemmiyetinin yanı sıra “popüler diyetler” olarak ön plana çıkan ketojenik, aralıklı açlık, eliminasyon diyetlerinin oluşturabileceği risklere dikkat çekildi.
Buna bakılırsa, zayıflamayla ilgili en çok kullanılan sakıncalı diyetlerin başında karbonhidratın çok kısıtlandığı “ketonojenik” diyet geliyor. Süratli yük kaybı tesiri olan bu diyetler, ekseriyetle kas kaybı ile sonuçlanıyor ve verilen kilolar kısa müddette süratle geri alınıyor. Çok düşük güçlü bu tip diyetler, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, safra taşı oluşumu, saç dökülmesi, hipotansiyon, bazal metabolizmada azalma üzere olumsuz tesirlere sebep oluyor.
Yüksek proteinli diyetler, karaciğer ve böbrek problemlerine yol açabiliyor. Bir yahut daha fazla besinin süreksiz ya da kalıcı olarak diyetten çıkarılmasını içeren “eliminasyon” diyeti ise yetersiz beslenmeden kaynaklı önemli sıhhat meselelerini birlikteinde getiriyor.
Belirli bir vakit diliminde aç kalmayı, belli bir vakit diliminde ise besin almayı kapsayan “aralıklı açlık” diyeti de sürdürülebilir olmamasının yanında besin öğesi yetersizliğine ve bedende elektrolit dengesizliklerine yol açabiliyor.
Özellikle diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde sağlıklı ve istikrarlı beslenme ile tertipli fizikî aktivite büyük değer taşıyor.
GÜNLÜK FİZİKÎ AKTİVİTE ÖNERİSİ
TÜBER-2022’de bundan evvelki rehberde de yer alan beslenme ve fizikî aktivite piramidi, sağlıklı beslenme tabağı, yiyeceklerin ülkü porsiyonları ve bunların nasıl ölçülebileceği, çocuklar, gençler ve yetişkinlerin yaş ve fizikî aktivite düzebir daha nazaran besinlerden almaları gereken ortalama güç ihtiyaçları de yer aldı.
Rehberde, Türkiye’de tüm yaş kümelerinden yetişkin erkek ve bayanların orta seviyede etkin bir ömür sürdüğüne işaret edilerek, her gün 1 saat orta tempolu yürüyüş, 1 saat yavaşça tempoda dans, 45 dakika yüksek şiddetli aerobik dans, 1 saat bahçe işleri yapmak, 35-40 dakika koşu, iş yerinde mola saatlerinde yürüme üzere idman seçeneklerinden birinin tercih edilebileceği açıklandı.
Ayrıca çocuklar için ekran müddetlerinin kısıtlanması ve fizikî aktivitelerinin artırılması rehberdeki teklifler içinde sıralandı.